|
LITERATURAKanon literatury niemieckiej zrodził się w XVIII i XIX wieku. Epokę wielkiej literatury niemieckiej zapoczątkoawł Gotthold Ephraim Lessing, dramatopisarz, teoretyk i krytyk literacki, autor utworów scenicznych przełamujących obowiązujące wzorce francuskie (pierwszy w literaturze dramat prozą, a nie wierszem - Miss Sara Sampson). W tomie recenzji i teoretycznych rozważań na temat tragedii Lessing krytykuje francuski klasycyzm przeciwstawiając mu angielskie wzory, np. Szekspira, wytyczając drogę przepojonym emocjami dziełom epoki romantyzmu. Pisarze okresu "burzy i naporu" (Sturm und Drangperiode), awangardy romantyzmu, zgłębiali emocjonalne otchłanie ludzkich dusz. Dzieła tej epoki podkreślają prymat sumienia, intuicji i emocji nad rozumem. Kanoniczna powieść tego okresu Cierpienia młodego Wertera osiągnęła olbrzymią popularność, powołując nawet do życia swoistą modę (tzw. werteryzm). Podobnie jak inne wcześniejsze dzieła Cierpienia odstępowały od klasycznej reguły trzech jedności. Środkiem ciężkości jest tu nie forma, lecz potężny ładunek emocji i postaci o złożonej osobowości. Do sztandarowych utworów okresu należą też dramaty Fryderyka Schillera (Zbójcy i Don Karlos).  Pomnik Goethego i Schillera w Weimarze W ostatniej dekadzie XVII wieku okres "burzy i naporu" zaczął się przekształcać, pierwiastki uczucia i rozumu zrównoważyły się, co nadało okresowi miano klasycystycznego. W tym dojrzałym okresie Schiller i Goethe stworzyli swoje arcydzieła. Goethe dokończył Fausta oraz Wilhelma Meistra, ulubione dzieła późniejszych romantyków, bracia Grimm opracowali słynny zbiór bajek niemieckich, Heinrich Wilhelm von Kleist snuł pesymistyczne opowieści, których podstawowym problemem był konflikt pomiędzy prawdą wewnętrzną a rzeczywistością (Książę Homburgu, Pentesilea, Rozbity Dzban). Nawet w czasach pełnego rozkwitu romantyzmu, wielu pisarzy było członkami rozpolitykowanej, nieprzychylnej mistycyzmowi i Goethemu szkoły Młode Niemcy. W 1835 roku Bundesrat uznał ją za wywrotową i zakazał prowadzenia działalności. Wierność ideałom "Młodych Niemiec" wyznawał Heinrich Heine. Urodzony satyryk, tworzył liryki i pieśni, zazwyczaj ostro zabarwione ironią. Georg Büchner był niejako odpowiednikiem Heinego w dziedzinie dramatu. Jego utwór Woyzeck po raz pierwszy wprowadził do niemieckiej literatury bohatera tragicznego wywodzącego się z niższych sfer społeczeństwa. Na przełomie wieków, pod wpływem dzieł Zoli, pisarze zaczęli skłaniać się ku naturalizmowi. Czołowym twórcą dramatu naturalistycznego był Gerhart Hauptmann (Tkacze, Florian Geyer). Na drugim biegunie był symbolizm, który najwyraźniej zaznaczył się na początku XX wieku, przed pierwszą wojną światową. Stefan George hasłem "sztuka dla sztuki" całkowicie odrzucił nie tylko naturalizm, ale wszelki funkcjonalizm sztuki. W tym okresie powstały prawdziwie genialne dzieła Rilkego, Hessego i Manna. Rainer Maria Rilke tworzył wiersze o melodyjnych rymach, poruszające wyobraźnię obrazy przesycone tragizmem egzystencji. Stale dążył do wyrażenia niełatwego zadania, jakim jest uchwycenie własnej natury duchowej. Podobne zainteresowanie sprawami natury ducha wykazał neoromantyk Hermann Hesse, który w Wilku stepowym rozważa dramat współczesności oraz upadek tożsamości burżuazyjnej. Autor powieści intelektualnych Tomasz Mann w Czarodziejskiej Górze zawarł symboliczny obraz duchowego kryzysu w przeddzień I wojny światowej. Jego brat Henryk, także powieściopisarz, w Poddanym ostro zaatakował niemieckie przywary (np. uległość). Epoka weimarska zaznaczyła się jako okres rozkwitu twórczości artystycznej. W krótkim czasie powstało więcej arcydzieł, niż w jakimkolwiek innych okresie w dziejach Niemiec. Niemieckie "stracone pokolenie" wyartykułowało swoje rozczarowanie w ramach Neue Sachlichkeit. Najsłynniejszym reprezentantem tego ruchu był Erich Maria Remarque, który w powieści Na Zachodzie bez zmian okrucieństwo wojny przeciwstawił pokojowemu obrazowi świata z marzeń i wspomnień bohaterów. Po pierwszej wojnie światowej schedę po symbolizmie przejął ekspresjonizm, pojawiły się nowe formy literackie. Alfred Döblin w powieści Berlin Alexanderplatz zastosował technikę kolażu, wzbogacając narrację cytatami z rzeczywistości (reklamy, cytaty z prasy itp.), tworząc tym sposobem szeroką panoramę życia metropolii. Bertold Brecht stworzył typ teatru epickiego, w którym sytuacje sceniczne miały przeplatać się z komentarzami odautorskimi. Zabieg ten miał pobudzić widza do krytycznego myślenia, co ścisle powiązane było z tematyką jego utworów, obnażających mechanizmy rządzące społeczeństwem (Baal, Wzlot i upadek miasta Mahagonny, Opera za trzy grosze). Lata Trzeciej Rzeszy nie stworzyły wiele pod względem artystycznym. Około 2500 pisarzy żyło na wygnaniu, inni wybrali "emigrację wewnętrzną" i zaprzestali pisania. Wiele ze sztuk Brechta powstało właśnie podczas wojennego wygnania. Doświadczenia wojny, klęska oraz ujawnienie zbrodni ludobójstwa w wielu Niemcach obudziło znacznie dojrzalszą świadomość społeczną. Wielu pisarzy realizmu socjalnego zebrało się w 1947 roku w celu zreformowania literatury niemieckiej. Rezultatem było powstanie Gruppe 47, ruchu wywierającego wielki wpływ na stan literatury niemieckiej aż do lat 70. Głównym problemem dla powojennych pisarzy było oczyszczenie ojczystego języka zbrukanego w czasie reżimu faszystowskiego. W szeregach Gruppe 47 znajduje się większość najwybitniejszych postaci współczesnej literatury niemieckiej. Jeden z założyciali, Heinrich Böll (Dokąd idziesz, Adamie), w 1972 roku otrzymał Literacką Nagrodę Nobla. Günter Grass napisał cały szereg pierwszorzędnych powieści odwołujących się do najnowszej historii Niemiec, między innymi Blaszany bębenek. Peter Handke jest typem współczesnego pisarza będącego zawsze w drodze. Dzięki takim dramatopisarzom jak Rolf Hochbuth (Die Soldaten) i Peter Weiss (Marat/Sade) powstała nowa szkoła dramatu. Literaturę w NRD, podobnie jak sztuki piękne, prześladowała ingerencja państwa. Wielu pisarzy, szczególnie tych o marksistowskich zapatrywaniach sprzed wojny, powracało po okresie wygnania z wielkimi nadziejami. Brecht uczynił NRD swoją powojenną ojczyzną. Jednak komunistyczni przywódcy nie byli zainteresowani swobodną ekspresją artystyczną. Osobiste zagrożenia oraz ciężar cenzury razem okazały się nie do zniesienia sla wielu utalentowanych twórców, którzy opuścili NRD, m.in. Ernsta Blocha, Uwe Jochansona i Heinera Kiphardta. Wielu innych do emigracji skłoniło rozczarowanie. W latach 70. i 80. niektórzy wschodnioniemiccy pisarze mieli możliwość publikowania na Zachodzie, chociaż w kraju obowiązywał zakaz wydawania ich książek. Christa Wolf, jedna z najwybitniejszych pisarek niemieckich dobrowolnie pozostała w NRD. Innym wybitnym pisarzem dysydenckim był Stefan Heym. Wyznający radykalnie lewicowe poglądy enerdowski dramatopisarz Heiner Müller w latach 70. zszokował zachodnią widownię rozgoryczonymi bohaterami i rozczłonkowaną akcją swoich sztuk w stylu Becketta, takich jak Hämlettmachine. W okresie od zjednoczenia do chwili obecnej bywały już momenty artystycznego lęku, a czasem złego klimatu społecznego - w nowo przyjętych krajach związkowych (dawne NRD) wielu pisarzy wplątanych jest w różnoraki sposób w kontakty ze Stasi. Inni, zarówno na wschodzie jak i zachodzie, twierdzą, że samo myślenie o przyszłości kraju i o tym, co dzisiaj oznacza bycie Niemcem, trawi ich twórcze siły. |
